„Wizerunek” rzeczy a utwór

Polskie regulacje nie przewidują szeroko rozumianego prawa do „wizerunku rzeczy” (na zasadzie analogii do wizerunku osób fizycznych), choć taki argument często jest błędnie podnoszony przez właścicieli obiektów, zwłaszcza architektonicznych. Z samego dysponowania prawem własności nie wynikają żadne dodatkowe uprawnienia do ochrony „wyglądu” takiego obiektu. Natomiast architektura, rzeźby czy murale znajdujące się w przestrzeni publicznej podlegają ochronie prawnoautorskiej. Ich wykorzystanie w grze komputerowej wymagać będzie dysponowania odpowiednią podstawą prawną. Jedną z nich może być przypadek, gdy doszło do wygaśnięcia autorskich praw majątkowych, a więc co do zasady upływu 70 lat od śmierci twórcy (np. projektanta budynku). Inną możliwością pozostaje pozyskanie odpowiedniej licencji od podmiotu uprawnionego na gruncie praw autorskich, którym może być twórca, jego spadkobiercy, a w pewnych przypadkach również właściciel obiektu, choć należy odróżnić wyraźnie dysponowanie prawem własności od uprawnień na gruncie prawa autorskiego.

Prawo panoramy  

Jedną z możliwych podstaw wykorzystania utworu dostępnego w przestrzeni publicznej jest również tzw. prawo panoramy. Zgodnie z nim wolno rozpowszechniać utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do „tego samego użytku”, jak wskazuje sam przepis(art. 33 pkt 1 prawa autorskiego). Wprowadzenie takiego dozwolonego użytku podyktowane jest interesem publicznym w zakresie dostępu i wykorzystania utworów znajdujących się w otwartej przestrzeni. Wykorzystanie prawa panoramy wymaga, aby utwór był na stałe wystawiony w przestrzeni publicznej. Kryterium takie spełniają niewątpliwie budynki, rzeźby czy inne obiekty architektoniczne, które ze swej istoty mają charakter stały, bądź zostały usytuowane z takim zamiarem. Podobnie ocenić należy murale, które z czasem ulegają co prawda stałej degradacji (np. wskutek działań atmosferycznych), jednak w większości zostały stworzone z zamiarem stałej ekspozycji. Zdarzają się sytuacje, w których dana instalacja, rzeźba, wystawa czy mural (zwłaszcza reklamowy), umieszczane są z zamiarem ekspozycji czasowej, jednak z reguły ich identyfikacja nie jest problematyczna, a także nie leży w polu zainteresowania producentów gier wideo. Takie nie wpisują się bowiem trwale w pejzaż miejski, a tym samym ciężko je wykorzystać jako element symboliczny lub budujący narrację świata gry.

Przesłanka ogólnej dostępności

Zdecydowanie więcej kontrowersji wzbudza ocena przesłanki zastosowania prawa panoramy, która wymaga, aby utwór był wystawiony w miejscu ogólnodostępnym, takim jak droga, ulica, plac lub ogród. Powyższe oznacza, że z prawa panoramy z zasady podlegają wyłączeniu wszelkie utwory, które znajdują w przestrzeniach typu wewnętrznego (np. hol dworca). Natomiast treść przepisu nie rozstrzyga wprost, czy dozwolone użycie obejmuje wyłącznie elementy widoczne z tzw. poziomu ulicy lub miejsca ogólnodostępnego (takie zawężenie zakresu prawa panoramy charakterystyczne jest na przykład dla prawa autorskiego w Niemczech), czy też dopuszcza inne techniki utrwalania, choćby przy użyciu drona. Uznać należałoby, że prawo panoramy obejmuje wszystkie dostępne techniki rejestracji, choć przy części należy wziąć pod uwagę inne regulacje związane z wykonaniem utrwalenia (np. bezpieczeństwo, prawo do prywatności).

Rodzaj użytkowania

Jako ostatni z warunków zastosowania prawa panoramy wskazano, że wykorzystanie nie może nastąpić do tego samego użytku, a tym samym nie jest możliwe odtworzenie takiego obiektu w rzeczywistości (np. wystawienie identycznej rzeźby jako obiektu artystycznego). W pełni dopuszczalne jest jednak wykorzystanie takiego utworu w ramach gry wideo, zazwyczaj jako element wizualny świata gry, bądź w materiałach promocyjnych typu trailer. Wykorzystanie może następować w celach niekomercyjnych, ale też zarobkowych związanych z osiąganiem korzyści majątkowych, w tym do działalności promocyjnej lub reklamowej. Co ważne, w przypadku prawa panoramy, nawet przy użyciu komercyjnym, nie jest konieczne uiszczanie jakiejkolwiek opłaty na rzecz właściciela obiektu lub uprawnionego z tytułu autorskich praw majątkowych. Konieczne jest natomiast, jak w przypadku każdego z dozwolonych użytków, oznaczenie twórcy (np. projektanta), a także podanie źródła, za które możemy uznać nazwę obiektu i miejsce jego usytuowania. Prawo panoramy historycznie dotyczyło głównie wykorzystania utrwaleń w formie fotograficznej lub wideo, jednak za dozwolone uznać należy co do zasady również inne formy wykorzystania, choćby w postaci modeli 3D, o ile takie nie naruszają ogólnej zasady słusznych interesów twórcy. W pewnych sytuacjach stopień modyfikacji lub przetworzenia oryginalnego utworu może doprowadzić do powstania opracowania (utworu zależnego). W takich nietypowych przypadkach należy przeprowadzić odrębną ocenę, czy określona forma lub technika wykorzystania, bądź stopień modyfikacji, pozwala nadal oprzeć wykorzystanie na prawie panoramy, czy konieczne jest uzyskanie oddzielnej zgody w zakresie praw zależnych.

Specyfika ikonicznych obiektów

Właściciele obiektów o ikonicznym charakterze, które z różnych powodów na trwałe wpisały się w pejzaż miejski, stanowiąc niejako symbol danej przestrzeni, podejmują często aktywne działania zmierzające do wzmocnienia ich ochrony prawnej. Klasycznym już przykładem pozostaje spór dotyczący fotografii nocnych wieży Eiffla ze względu na oryginalne i autorskie oświetlenie (iluminacja nocna), która przez paryski sąd uznana została za oddzielny utwór. Wątpliwości może w takich przypadkach również wzbudzać spełnienie przesłanki „stałego” wystawienia, jeśli ze względu na oświetlenie, często zmienne, oryginalny utwór architektoniczny podlega modyfikacjom w porze nocnej. W Polsce warto odwołać się do przykładu choćby Pałacu Kultury i Nauki czy stadionu PGE Narodowy, które wprowadziły polityki wykorzystania symboliki i wizerunku tych obiektów, zwłaszcza do celów komercyjnych. Odróżnić jednak należy wyraźnie samo wykorzystanie utworu w ramach prawa panoramy (architektura obiektów) od ochrony wynikającej z praw własności przemysłowej, choćby w postaci znaków towarowych słownych lub słowno-graficznych. Intencją twórców gier wideo nie jest bowiem potencjalne wykorzystanie logo lub znaków towarowych związanych z obiektem, lecz ewentualne wykorzystanie w ramach prawa panoramy samej ich architektury (wyglądu). Niewątpliwie jednak eksploatacja obiektów ikonicznych w ramach prawa panoramy wymaga zazwyczaj rozszerzonej analizy, zwłaszcza w kontekście wspomnianych modyfikacji, formy lub sposobu eksploatacji.

Prawo panoramy jest jednym z narzędzi prawnych, które mogą być niezwykle przydatne w budowaniu świata i narracji gry. Poprzez odwołanie się do powszechnie znanych lokalizacji lub symboliki twórcy gier mogą wręcz współtworzyć ich historię, nawiązywać wyjątkową więź z graczami, a pośrednio również promować wiedzę o kulturze i historii danego regionu. Bezpieczeństwo prawne takich działań wymaga jednak zazwyczaj przeprowadzenia dodatkowej analizy, zwłaszcza w dobie nowych rozwiązań technologicznych.