Dopuszczalność swobodnego wprowadzania aktualizacji oprogramowań telefonów, komputerów czy tabletów niejednokrotnie budziła wątpliwości. Kwalifikowanie takich praktyk jako zmiana umowy zawartej z konsumentem wiązało się z wprowadzaniem do umów B2C nie zawsze jasnych dla użytkowników końcowych postanowień. Do tego po stronie producentów lub sprzedawców pojawiała się obawa, że automatyczna modyfikacja (nawet krytyczna, bez której dalsze korzystanie z urządzenia nie będzie możliwe) zostanie zakwalifikowana jako praktyka naruszające zbiorowe interesy konsumentów. W końcu potrzeba zapewniania aktualizacji została dostrzeżona i w przepisach ujęta zostanie wyraźna kompetencja dla ich wprowadzania, a towarzyszyć będą jej stosowne obowiązki informacyjne względem użytkowników. Aktualnie w Sejmie trwają prace nad uchwaleniem nowelizacji ustawy z dnia 30 maja maja 2014 r. o prawach konsumenta (u.p.k.), która implementuje do polskiego porządku prawnego dwa istotne akty prawa UE: dyrektywę cyfrową (2019/770) oraz dyrektywę towarową (2019/771). To właśnie te dwa akty stanowią źródło istotnych zmian w relacjach B2C w kontekście aktualizacji oprogramowań.

Czym są towary z elementami cyfrowymi?

Procedowane zmiany dotyczyć będą m.in. towarów z elementami cyfrowymi, czyli towarów zawierających treść cyfrową lub usługę cyfrową, lub z nimi połączonych w taki sposób, że brak treści cyfrowej lub usługi cyfrowej uniemożliwiłby ich prawidłowe funkcjonowanie.

Jak wyjaśniono w preambule dyrektywy towarowej, treści cyfrowe w chwili zawarcia umowy sprzedaży towaru z elementami cyfrowymi mogą być już uprzednio zainstalowane lub, jeżeli umowa tak stanowi, mogą zostać zainstalowane później. Treści cyfrowe wzajemnie połączone z towarem mogą obejmować usługi umożliwiające tworzenie, przetwarzanie i przechowywanie danych w postaci cyfrowej lub dostęp do takich danych, takie jak „oprogramowanie jako usługa” oferowane w chmurze obliczeniowej, dostarczanie w sposób ciągły danych o ruchu w systemie nawigacji lub dostarczanie w sposób ciągły indywidualnie dostosowanych planów treningu w przypadku inteligentnych zegarków.

Do kategorii towarów z elementami cyfrowymi zaliczyć możemy chociażby inteligentne sprzęty AGD jak pralki czy lodówki wyposażone w AI, czyli sztuczną inteligencję (ang. artificial intelligence), dopasowujące temperaturę chłodzenia lub program do aktualnej zawartości lub zwyczajów użytkowników. Tym bardziej towarami z elementami cyfrowymi będą takie urządzenia jak smartfony czy tablety. W ich przypadku konieczność regularnego instalowania aktualizacji jest czymś oczywistym. 

Niezbędne aktualizacje dopuszczalne, a wręcz obowiązkowe!

Nowelizacja u.p.k. rozwiewa wątpliwości dotyczące wprowadzania przez przedsiębiorcę aktualizacji niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania treści lub usług cyfrowych, w tym aktualizacji zabezpieczeń. Projekt ustawy przewiduje, że przedsiębiorca ma za zadanie wprowadzać aktualizacje oprogramowań sprzedanych urządzeń. Konsument powinien zostać poinformowany o ich dostępności, a także o konsekwencjach ich niezainstalowania (np. brak funkcjonowania usługi lub treści cyfrowej).

Wedle art. 43i ust 3 projektu nowelizacji u.p.k., który na mocy art. 43b ust. 3 ustawy ma znajdować odpowiednie zastosowanie do towarów z elementami cyfrowymi, przedsiębiorca będzie informować konsumenta o aktualizacjach, w tym dotyczących zabezpieczeń, niezbędnych do zachowania zgodności towaru z elementami cyfrowymi z umową oraz dostarczać je konsumentowi przez czas:

• dostarczania treści cyfrowej lub usługi cyfrowej określony w umowie, na podstawie której dostarczanie następuje w sposób ciągły, lub
• zasadnie oczekiwany przez konsumenta, uwzględniając rodzaj i cel treści cyfrowej lub usługi cyfrowej oraz okoliczności i charakter umowy, jeżeli umowa przewiduje dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej jednorazowo lub częściami.

Co istotne z punktu widzenia sprzedawców i producentów, jeżeli konsument nie zainstaluje w rozsądnym czasie niezbędnych aktualizacji dostarczonych przez przedsiębiorcę, ten nie będzie ponosił odpowiedzialności za brak zgodności towaru z elementami cyfrowymi z umową wynikający wyłącznie z braku aktualizacji, jeżeli:

• poinformował konsumenta o aktualizacji i konsekwencjach jej niezainstalowania;
• niezainstalowanie lub niewłaściwa instalacja aktualizacji nie wynikały z błędów w instrukcji instalacji dostarczonej przez przedsiębiorcę.

Co z pozostałymi aktualizacjami?

Nowelizacja ustawy o prawach konsumenta dopuszcza także jednostronną zmianę treści lub usługi cyfrowej (w tym treści lub usługi zaimplementowanej w towarze) przez przedsiębiorcę w zakresie wykraczającym poza to, co jest niezbędne do zachowania ich zgodności. Wedle projektu ustawy wprowadzenie jednostronnej modyfikacji (aktualizacji oprogramowania) będzie dopuszczalne jeżeli spełnione zostaną następujące warunki:

• umowa zezwala na taką zmianę i określa uzasadnioną przyczynę jej dokonania;
• zmiana jest wprowadzana bez dodatkowych kosztów dla konsumenta;
• konsument został poinformowany w sposób jasny i zrozumiały o zmianie.

W świetle projektowanych przepisów przedsiębiorcy – aby móc wprowadzać dodatkowe aktualizacje oprogramowań – powinni w umowach B2C ująć odpowiednio skonstruowane klauzule modyfikacyjne.

Na kim spoczywać będą obowiązki związane z aktualizacjami?

Niestety ustawodawca nie wyjaśnił, kto dokładnie będzie miał za zadanie zapewniać aktualizacje i informować o nich. Czy będzie to zadanie sprzedawcy smartfona lub smartwatcha czy może jednak producenta sprzętu z cyfrowymi funkcjonalnościami? Naturalnym wydaje się przyjęcie, że jest to obowiązek producenta jako twórcy towaru z elementami cyfrowymi, który najlepiej zna swój produkt i któremu przysługują prawa autorskie do oprogramowania oraz technologiczna swoboda w dokonywaniu zmian. Jednakże nie wynika to z przepisów procedowanej obecnie nowelizacji.

Przepisy nowelizacji ustawy o prawach konsumenta nie precyzują, kto jest adresatem powyższych obowiązków. Przeciwnie, posługują się szerokim pojęciem „przedsiębiorcy”, którego zakres może obejmować zarówno producentów elektroniki i RTV/AGD, dystrybutorów jak i sprzedawców (sieci handlowe, e-sklepy itp.), bezpośrednio od których produkty nabywają użytkownicy końcowi (najczęściej konsumenci).

Do kogo więc konsumenci będą mogli kierować swoje roszczenia w przypadku nieudostępnienia aktualizacji elementów cyfrowych nieodzownych dla funkcjonowania towaru? Skoro żądanie będzie uprawnieniem realizowanym w ramach tzw. rękojmi konsumenckiej, to adresatem będzie przedsiębiorca, od którego konsument bezpośrednio nabył towar z elementami cyfrowymi, czyli sprzedawca. Obowiązek spoczywający na sprzedawcy powinien ograniczać się do aktualizacji, które są niezbędne do zachowania przez towary z elementami cyfrowymi zgodności z umową. Jeżeli strony nie umówią się inaczej, sprzedawca nie powinien być zobowiązany do zapewniania rozszerzania funkcjonalności towarów wykraczającego poza wymogi zgodności z umową.

Aby móc skutecznie realizować nowe obowiązki, sprzedawcy powinni zabezpieczyć swoje interesy w umowach z producentami lub dostawcami sprzętu. Z uwagi na technologiczne uwarunkowania utrzymywanie zgodności towaru z elementami cyfrowymi (np. smartwatcha) z umową wymaga bezpośredniego zaangażowania jego twórców.